نخستین شب نغمه‌های اذان ایرانی برگزار شد

نخستین «شب نغمه‌های اذان ایرانی» شنبه ۲۲ اردیبهشت ماه سال ۱۴۰۳ به سرپرستی علیرضا امینی در تالار اندیشه حوزه هنری در دو بخش برگزار شد.

وی ادامه داد: ” در تاریخ تحول ضبط صفحه در سال ۱۲۹۱ در کمپانی گرامافون با صفحه‌ای مواجه شدم که جناب دماوندی در آن اذان گفته‌اند که به اشتباه نوشته شده میرزا اسدالله خان که آنجا بوده تار زده اما او ترجمه اذان را گفته است. در ادامه این مسیر به جدیت این اتفاق پی بردم و فهمیدم جامعه این نغمه را دوست داشته چرا که این کمپانی خارجی به دلیل مسائل اقتصادی آن را ضبط کرده است. بعد از این صفحه در سال ۱۳۱۶در کمپانی دیگری در حلب با صفحه‌ای از تاج اصفهانی روبه‌رو شدم که باز هم مثل اذان جناب دماوندی، اذان در بیات ترک و گوشه روح الارواح اجرا شده است که خود جناب تاج ترجمه آن را نیز گفته‌اند. حوالی سال‌های ۱۳۲۶ در یک کمپانی ایرانی برای اولین بار صفحه‌ای از جناب سعادتمند قمی ضبط شده است که ترجمه ندارد و اجرای خود اذان است. حوالی سال‌ ۱۳۳۵ یک صفحه در کمپانی شهرزاد جناب ذبیحی باز هم اذان بیات ترک و روح الارواح را می‌شنویم. در سال ۱۳۳۴ و ۱۳۳۵ برای اولین بار مرحوم موذن‌زاده اردبیلی اذان شاهکار خود را در رادیو چند بار بازاجرا کرده و در دهه چهل مرحوم آقاتی و ذبیحی اذان را در اصفهان و شور اجرا کرده و در دهه شصت استاد صبحدل اذان را در ماهور اجرا کرده‌اند. این پیشینه تحقیق بود که برای شما گفتم. این صفحات یک رو اذان و روی دیگر مناجات است که در دست اساتید صاحب فن موسیقی ایرانی بوده و جالب اینجا است این اساتید همه تحت آموزش موسیقی مذهبی و آیینی ما بوده‌اند.”

در ادامه این برنامه پس از پخش کلیپ مربوط به «شب نغمه‌های اذان ایرانی» رضا مهدوی پژوهشگر و مدرس موسیقی روی صحنه آمد و با تشکر از علیرضا امینی برای برگزاری این برنامه عنوان کرد:” خوشبختانه شخصیتی مثل حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر خاموشی کنار ما هستند که درک زیبایی از موسیقی سالم دارند و همیشه منشاء خیر بودند. امشب می‎‌خواهیم اذان را از بُعد درونی و بیرونی نگاه کنیم. امیدوارم چنین برنامه‌هایی حمایت شود و ادامه داشته باشد.”

سپس علیرضا امینی از حامد کاظمی یکی از خواننده‌های مجموعه اذان‌های ایرانی دعوت کرد تا بر فراز نماد کعبه روی صحنه رفته و اذان ایرانی را اجرا کند که پیش از این اجرا امینی نامه ارسال شده به آنتونیو گوترش دبیرکل سازمان ملل متحد برای ثبت روز اذان ایرانی در تقویم ارسال کرده است را برای حاضرین در سالن خواند.

در قسمت بعدی بخش اول برنامه احمد مراتب اولین ایرانی و دومین نفر پس از بلال حبشی که بر فراز خانه کعبه اذان گفته است روی صحنه آمد تا خاطره این اتفاق را تعریف کند و گفت:”  در سالی که افتخار اجرای اذات در بام کعبه را پیدا کردم ماجرای جالبی اتفاق افتاد. من سعادت این را داشتم تا به کعبه مشرف شوم. وقتی به خانه کعبه رسیدم شرایطی فراهم شد که در بخشی از حرم به اجرای نغماتی آیینی بپردازم. گویا در همین حین امام موسی صدر هم در حرم الهی حضور داشته و صدای من را شنیدند. ایشان به طرف جمعیتی که بودیم آمدند و حتی اجازه ندادند که من کلامم را قطع کنم و گفتند به خواندن ادامه بده. وقتی برنامه ام تمام شد بنده را مورد عنایت قرار داد. من هم از امام موسی صدر خواستم تا به کاروان ما بیاید و ما به صرف ناهار میزبان ایشان باشیم. در همین دیدار بود که یکی از آقایان کاروان به امام موسی صدر گفت که احمد مراتب از شاگردان جلال تاج اصفهانی است. در حین پذیرایی ناهار بود که امام موسی صدر گفت: دست نگه دارید تا ایشان (احمد مراتب) بخوانند که من بدانم ایشان واقعا از شاگردان تاج اصفهانی هست یا نه؟ من هم بدون مقدمه یک لحظه صورتم را به خانه خدا برگرداندم و در درون خودم گفتم: «خدایا اگر امروز کمک نکنی خیلی مشکل می شود» و در همان جا بود که یک غزل سعدی بر زبانم جاری شد و آن را خواندم.

وی ادامه داد: فردای همان روز بود که گویا تمام سران کشورهای اسلامی در خانه کعبه حضور داشتند، پادشاه عربستان هم بود و وقتی خانه کعبه با گلاب ناب قمصر کاشان شسته می شد، امام موسی صدر پیشنهاد داد که اکر با مسوولان سعودی حرف بزند و آنها را مجاب کند، من بروم بام کعبه و در آنجا اذان بخوانم. این پیشنهاد امام موسی صدر برایم بسیار عجیب بود چون همه می دانستند هماهنگی این کار چه قدر مشکل است. به هر حال امام موسی صدر گفت: «من صحبت کرده و شما را مطلع می کنم»، تا شب آنجا بودیم که ببینیم چه اتفاقی می افتد؟ پاسی از شب گذشته بود که گفتند برنامه باید اجرا شود. من بعد از صفا و مروه وارد خانه خدا شدم و در کنار ما هم پادشاه عربستان ایستاده بود. آنجا برنامه خاصی اجرا می شد و بعد از قرائت قرآن بود که دستم را گرفتند و من را وارد خانه کعبه کردند. ورود به خانه کعبه هم آدابی دارد و در هر چهار گوشه آن باید ۲ رکعت نماز می خواندیم. پس از اجرای این مناسک من را به بام کعبه مشایعت کردند و به من گفتند که اذان را باید تا «أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّدًا رَسُولُ ٱللَّٰه» بخوانم.

این پیشکسوت در ادامه گفت: ولی به بام کعبه رسیدم به خودم گفتم شاید دیگر چنین لحظه ای برایم پیش نیاید. امروز برای تو روز ویژه ای است و جالب تر اینکه امروز روز عید ولایت حضرت علی (ع) است پس بهتر است که اذان را کامل بخوانی. من هم «أَشْهَدُ أَنَّ عَلیَّاً وَلّی الله» را خواندم. بعد از چند دقیقه بود که پادشاه عربستان مرا بوسید و امام موسی صدر هم من را مورد لطف قرار داد و گفت: امروز تو حرکتی را انجام دادی که واقعا ارزشمند بود. پس بگو من برای تو چه کاری کنم.

او بیان کرد: نمی دانم آن روز چه اتفاقی افتاده بود. چون واقعا معجزه ای انجام گرفت که حتی یک نفر هم از آن ایراد نگرفت. خواسته ای هم که از امام موسی صدر داشتم این بود که از او بخواهم شرایط سفرم به کربلا را مهیا کند. ایشان فرمودند شما برو به اصفهان و سلام من را به استاد جلال تاج اصفهانی برسان من هم شرایطی را فراهم می کنم که شما و استاد تاج اصفهانی به کربلا بیایید. دقیقا بعد از مدتی بود که به لبنان رفتیم و چند روزی را هم مهمان امام موسی صدر بودیم. بعد از مدتی هم از طریق لبنان به عراق رفتیم. پس از زیارت کربلا به نجف مشرف شدیم و آنجا پس از زیارت حرم حضرت علی (ع) و دیدار با امام خمینی (ره) شرایطی هم فراهم شد که استاد تاج قطعاتی را در جوار حرم حضرت علی (ع) اجرا کرد. مسیری که در کنار زیارت خانه خدا و آن اتفاقات معجزه‌آسا بالاترین و بزرگ‌ترین افتخاری است که از سوی خداوند به من عنابت شده است.”

سپس از لوح ثبتی لوح ثبتی اذان‌های ایرانی رونمایی شد و با حضور مهمان‌های ویژه این برنامه هدیه‌ای به احمد مراتب و یک لوح تقدیر به رسم یادگار به جعفر مؤذن‌زاده فرزند رحیم مؤذن‌زاده تقدیم شد. همچنین به چهار نفر حاضر از پنج نفری که اذان‌های ایرانی این مجموعه که به زودی از آن رونمایی می‌شود را اجرا کرده‌اند آقایان محمدهاشم احمدوند، مهدی محمدی، سید ابوالفضل عدل و حامد کاظمی نیز لوح تقدیر اهدا شد. گفتنی است لوح تقدیری نیز به حجت الاسلام عدل داده شد تا به دست حجت الاسلام خاموشی برسد.

علیرضا امینی بارها به این مهم اشاره کرد که هدفش از پژوهش و طراحی این برنامه این است که اجرای اذان در فرهنگ ملی ایران یک هنر عامیانه ایرانی است که یک نیایش شخصی است و باید این میراث به هنرمندان اصیل موسیقی و آواز ایرانی بازگردد و نباید اذان گویی در انحصار جایی و اشخاصی باشد و نمی توان برای شیوه مناجات با خداوند دستورالعمل صادر کرد. ما ایرانی هستیم و هنر آواز اصیل ایران در زندگی ما ایرانیان نقش اساسی دارد و اذان نیز هنر عامیانه ایرانی است که برای انس با خداوند بهترین زبان است.

احمد رمضی مدیر مرکز موسیقی حوزه هنری انقلاب اسلامی، علیرضا ایزدی مدیرکل ثبت آثار، حفظ و احیای میراث معنوی و طبیعی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی از دیگر سخنران‌های بخش اول نخستین «شب نغمه‌های اذان ایرانی» بودند. در بخش دوم این برنامه ارکستر نیایش قطعاتی از مجموعه آثار نیایشی علیرضا امینی، یک اثر به یاد استاد خوشدل و یک ترانه قدیمی به نام « کشمکش روزگار » برای حاضرین اجرا شد.